Pandan dènye ane sa yo, nou te konstate, san okenn rekou, yon bann kriminèl y ap chèche ap grandi aktivite yo sou rezo sosyal yo, ki deklare tèt yo antanke lidè kominotè, atis oswa revolisyonè. Men, an reyalite, moun sa yo ki san fwa ni lwa ap itilize teknoloji yo pou yo rapwoche yo pi plis bò kote pèp la.
Yo fè tèt yo pase antanke “viktim sistèm lan” tou. Moun defavorize sa yo pran pòz sèl opsyon yo genyen se vyole, vòlè, kidnape ak tòtire popilasyon an.
Pami bandi ki rive depoze baz yo sou entènèt la, nou ka site Jimmy Barbecue Chérizier alyas Babekyou, lidè selil teworis “G9 an fanmi e Alye, manyen youn manyen tout”. Ti Lapli, lidè gang Gran Ravin lan, Lanmo 100 jou, lidè Gang 400 Mawozo epi sa ki plis popilè nan mitan yo tout lan, Izo, lidè gang 5 Segonn lan, k ap fè gwo bri nan Endistri Mizik Ayisyen an (Haitian Music Industries, HMI) ki deklare tèt li antanke “Atis Mafya Peyi a”. Plizyè moun ki gen paj Facebook ak YouTube pran videyo yo epi pataje yo ansanm ak kominote pa yo pou ankouraje banditis. Medya yo toujou ap veye opòtinite pou ogmante odyans yo. Aktivite bandi yo vin tounen yon gwo sous revni pou moun biznisman ki gen paj YouTube, jèn jounalis endependan ak aktivis yo (moun k ap denonse moun).
Ou ka li atik sa an fransè tou: Pourquoi est-ce si important de Signaler les activités des bandits sur les réseaux sociaux?
Nou dwe konprann chak fwa nou gade yon videyo sou YouTube sou aktivite gang, pwopriyetè kanal sa a resevwa lajan pou reklam yo ki parèt anvan oswa aprè videyo a. Se poutèt sa yo toujou ap jwe ak santiman nou yo. Yo toujou fè deklarasyon chokan, tèt chaje pou alimante chanèl YouTube yo genyen an. Nou ta dwe remake tou jounalis tèren yo resevwa lajan chak fwa yo kapab ale nan konferans lidè gang yo ap bay nan laprès. Yo rele frè sa yo frè deplasman oswa transpò ki se an reyalite yon fòm koripsyon, lajan sal.
Nou ta dwe konprann tou jèn ki nan katye popilè yo konsidere kriminèl sa yo antanke modèl, zidòl, gid… epi vin agresif lè yon moun ap kritike bandi sa yo sou entènèt la. Lidè gang yo reyisi pran gwo Kontwòl sou jijman ak konpòtman lòt moun pandan y ap pwopoze oswa enpoze yon fason pou panse, kijan w dwe viv, sa se yon lòt fòm diktati li ye. Yon bon pati nan popilasyon an se resevwa yon lavaj sèvo swa nan fason y ap manipile yo oswa nan fason y ap lage yo nan koripsyon. Se poutèt sa li tèlman fasil pou yon kriminèl tankou Lanmò 100 Jou fè disip chak fwa lapolis touye yon manm nan gang li a. Laprès anliy fè bandi sa yo tounen gwo vedèt.
Nou dwe fè tout sa nou konnen pou nou bloke tout aktivite komèsyal sa yo ki se baz krim.
Antake yon senp sitwayen, kisa pou fè pou elimine popilarite bandi yo anliy?
Antanke sitwayen ki gen bon konprann epi ki eklere (gen ti limyè), nou gen sèl bagay pou nou ki se Denonse (pote yon plent) sou tout videyo oswa odyo ki ankouraje krim yo.
Kit se atis tankou Shassy, Marco nan Barikad Crew, Roodyman ki konn deside parèt andirèk sou rezo yo ak Izo 5 segonn, kit se chèn YouTube ki montre videyo konferans pou laprès Barbecue, Lanmò 100 jou, Ti Lapli, videyo ki mete krim an valè… fòk nou denonse yo. Se yon dwa w genyen antanke yon sitwayen, oswa pou byen di nou, se yon devwa li ye antanke paran, pastè, oungan, lidè kominotè, enfliyans.
Avan tout bagay, pwosesis pou denonse a ap fèt an sekrè. Sa vle di, rezo sosyal la pa pral di pwopriyetè videyo a ou fenk denonse li. Lè w denonse yon videyo oswa yon foto, sa pa vle di li pral efase. Men, si plizyè douzèn moun denonse yon videyo paske li gen aktivite teworis, oswa ap fè lwanj pou bandi yo, y ap louvri yon ankèt pou verifye si tout bon li pa respekte règleman entèn yo.
YouTube konsidere lè w vyole règ sou kontni radikal yon òganizasyon teworis etranje pwodwi epi lòt gouvènman yo idantifye tankou se zak teworis tou se tankou ou pa respekte règ sou kontni pal i yo tou. Li pa otorize òganizasyon teworis yo itilize YouTube pou rezon sa yo, tankou pou fè rekritman. Youtube entèdi tou difizyon sou kontni ki ankouraje zak teworis, tankou kontni ki gen zak banditis oswa ki ankouraje vyolans.
Règ pou itilize Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp) entèdi diskou pou fè moun rayi moun, fè menas ak vyolans san sans. Sepandan, gen yon eksepsyon pou kontni ki chokan yo: pa egzanp, ou ka poste yon videyo ki montre vyolans si se pou denonse zak vyolans sa a. “Y ap retire imaj ki gen imaj chokan lè yo pataje yo pou koz pèvèsyon, oswa pou selebre oswa mete vyolans an valè.”
Nan mwa Oktòb 2020 an Twitter te deklare pa gen okenn plas sou rezo li a pou òganizasyon ki vyolan yo.
Pandan tan sa a, Tik Tok li menm, di li pa otorize yon moun oswa yon òganizasyon ki sou platfòm li a k ap ankouraje oswa angaje li nan vyolans. “N ap efase moun sa a ak òganizasyon sa yo, tankou moun k ap touye yon pakèt moun yo, kriminèl san manman yo ansanm ak kadejakè yo, gwoup k ap fè moun rayii moun yo, òganizasyon kriminèl, òganizasyon teworis ak lòt gwoup gang leta mete zam nan men yo ki gen objektif touye sivil yo.”
Angwo, zouti pou kwape manipilasyon gang ayisyen yo sou rezo sosyal yo egziste. Tout sa ou gen bezwen se yon ti volonte ak bon sans pou pwoteje sila ki plis ki fèb yo.
© Atik sa se byen prive Groupe Média MAGHAITI 2021
