Koze mande chèz Sa fè yon titan nou ap diskite ak ou sou zafè epidemi Kowonaviris, nan nimewo 1 ak 2 ti Jounal sa a. Nan jou ki sot pase yo, nou te deja fè yon bon rale mennen vini sou bon manyè pou kenbe tèt ou nan sitiysasyon epidemi peyi d Ayiti ap viv nan moman sa yo. Jodi a, nou ap kontinye menm ti koze a, nan menm lide pou nou chache konprann, fè tèt nou travay pou nou jwenn pi bon mwayen pou nou pwoteje tèt nou ansanm ak fanmi nou, zanmi nou ak tou tout kominote kote nou ap viv la. Se poutèt sa ti koze jodi a, ap trete sou listwa epidemi nan lemond. Nou p ap kapab di tout bagay, men nou ap eseye dekoupe chimen pou di sa ou dwe konnen. Konsa ti piti plen kay, jan pwovèb ayisyen an di l.
Lè nou fè yon kout je nan listwa limanite, nou wè rapidman kouman yon seri epidemi te tonbe sou moun ki t ap viv nan diferan epòk ak nan diferan zòn oubyen peyi. Anpil fwa, moun ki t ap viv nan moman sa yo, pat toujou byen reyaji devan epidemi sa yo. Lis epidemi yo long. Nou ka site lapès,varyòl, tifoyid, varisèl, saranpyon, koklich, fyèv jòn, sifilis, malarya tou. Anpil ladan yo se nan zanimo ou byen ensèk ou pran yo. Ensèk lan se pou malarya a pa ekzanp .Genyen ki pi tèrib pase lòt. Genyen gras a travay lasyans, yo rive jwenn remèd, vaksen pou konbat yo jounen jodia. Sa vle di, detri jèm mikwòb, viris ak parazit ki bay yo e pwoteje moun pou maladi sa yo pa tonbe sou yo ankò.
Nan peryòd ki sòti 500 jouska fen 1400 yo, save yo rele Mwayenaj an Ewòp te gen anpil epidemi ki t ap frape kannkès peyi nan kontinan sa a. Men te gen youn ladan yo, ki te move anpil. Epidemi sa a, se te Lapès ; konsa parazit lan rive nan san moun epi rive kale yon dal tach nwa sou po moun ki trape l yo.Tras nwa sa yo fè li pi mòtèl . Se pou sa li te rele Pès nwa pito. Men sa pa gen pou wè ditou ak moun nwa. Li simaye soti plizoumwen lane 1346, lè l koumanse manifeste l pou rive nan lane 1353. Lapès lan te touye anviwon tranttwa moun sou chak san moun, gen dokiman menn ki ale pi lyen, ki di li te touye senkant ak swasantsenk moun menm, sou chak san , nan yon seri kote nan menm Ewòp la. Se pa ti koze non. Pandan peryòd sa a, moun yo pa konnen kisa pou yo te fè. Yo rele anmwe pote yo sekou. Yo pa ka sipòte ankò, men sa pat anpeche yo kontinye ap mouri. Anpil ladan yo te panse se chatiman Bondye voye sou yo, pou pini yo pou mechanste yo fè. Yo pa t konn kouman yo rive trape maladi a. Tout kalite bagay t ap di, menm nan bouch doktè nan epòk la, anpil move enfòmasyon t ap soti pasipala. Gen enfòmasyon ki te di, Lapès la se nan lè li ye. Yo pa t rive konprann, maladi Lapès la, se te yon seri ti pis ki kole nan kò yon Ràt ki te transmèt li bay moun. Epi, se konsa moun ki genyen l lan, bay lòt moun li. Se konsa li te miltipliye pa bann e pa pakèt. Nan lite konn maladi a, te gen anpil move desizyon ki te pran. Ladan yo, nou ka site gen moun yo touye, paske yo panse se yo menm ki lakòz maladi a. Yo te panse dyab ki antre nan tèt yon seri moun se sa ki lakòz maladi lapès la. Yo touye konsa yon seri moun sou baz idantite yo paske yo pa siye avè yo nan moman an.Gwoup sila a yo te akize kòm moun ki anpwazonnen pi dlo. Yo touye fanm, yo touye gason. Gen fanmm yo di se sòsyè yo ye. Men maladi a te toujou rete, menm avèk fo akizasyon tankou pèsekisyon ki te fèt pou granmesi. Se konsa nan peryòd Lapès sa a, nan lane 1349, pou te bay yon nouvo elan, yo vini ak a sa ki rele Flajelasyon an. Pratik sa a, te deja la, men li pat popilè. Men nan ka Lapès sa a, se te yon lòt afè. Se te yon penitans kote yon gwoup moun t ap kale tèt yo, dechire kò yo devan lòt moun. Yo te met tèt yo nan yon soufrans ki di anpil pandan 33 jou. Gen ladan yo ki te mouri anvan sa menm. Yo te fè tousa nan lide pou yo mande Bondye padon ak pitye pou desann kòlè li kont lèzòm. Antouka, kòm nou konnen li, lapès la te fè kat a senkan an Ewop anvan li bay yon souf. Gen chif ki di, se te 25 milyon moun, maladi a te touye ant 1347 a 1353.
Yon istwa long nou vle fè kout. Men leson nou dwe tire. Maladi tonbe sou moun tankou sou bèt ak sou plant. An nou chache konnen ki kòz epidemi yo pi byen. Konsa yon koze ou konnen amwatye fè w deja jwenn solisyon l. Konsa nou pap akize okenn gwoup moun, ni pou ap fè sipèstisyon. N ap respekte dwa moun ak entegrite yo epi menm pwoteje tout moun ki nan maladi ak detrès. Konsa n ap pwoteje sila yo ki trape Kowonaviris lan ak tout lantouraj yo.
Groupe de professeurs FASCH
